Tenslotte

De reis is ten einde. Alle tekeningen zijn op de blog gezet. Er valt niets meer te doen dan vaarwel te zeggen. Ik had gehoopt dat ik op een positieve noot kon eindigen, maar niets is minder waar. De oppositie blijft verdeeld. Dat kan als een positief groeiproces uitgelegd worden, maar het kan ook betekenen dat als Bashar valt het land een makkelijke prooi wordt voor alweer een ‘ruling family’ naar Ottomaanse snit. Intussen blijft het regiem incidenteel en gericht optreden en doden maken. Syrië is de eer te beurt gevallen het eerste land te zijn met een via YouTube gevoerde opstand. Wat wederom bewezen heeft dat de werkelijkheid altijd te manipuleren valt. In de afgelopen maanden heb ik veel over Syrië geleerd vooral door het volgen van ‘Syria Comment’. Syrië en de Syriërs hebben mijn hart gestolen. Misschien wel omdat het een verrassend autarkisch land is. ‘The Angry Arab’ schrijft op zijn Blog: ‘Free Syria is destined to become dominant in the Arab world, especially in the fields of arts, culture, literature, and tourism.‘ Ik ben er klaar voor.

Mijn reisgenoten

Een statieportret zit er helaas niet in maar hier zijn mijn reisgenoten verzameld op een terrasje op de Qasiun. Ze zijn alle vijf in een kenmerkende poses vastgelegd. Geheel links hurkt Willem om de stad beneden hem nog beter op de plaat vast te kunnen leggen. Tweede van links is Will die met de knieën opgetrokken van de zon zit te genieten. In het midden zit Doutsje rechtop de nering in de omgeving te bestuderen. Naast haar Hesseltje, haar dochter, de arm nonchalant over de stoelleuning geslagen en geheel rechts staat Bertje met Ibrahim te overleggen. Bertje draagt een knalrode tulband waardoor wij haar in het gedrang van de Soek altijd wisten te lokaliseren. Ik heb de oorspronkelijke tekening bewerkt met hulp van foto’s van Hesseltje.

Terug naar huis

We vlogen via Amman met Jordanian Airways terug naar Schiphol. Alle internationale luchthavens over de hele wereld zijn hetzelfde. Het zijn allemaal kakelbonte tempels die gewijd zijn aan globaal bekende merknamen. Tijdens de overstap in Amman was het niet anders. Van de ene ‘gate’ naar de andere was het kamerbreed vertrouwde producten kopen en vreten. We konden ons overal ter wereld wanen behalve in Damascus. De culture shock was groot. We waren die agressieve aanslag op onze zintuigen niet meer gewend. Op de luchthaven van Damascus was het soberheid troef net zoals in de rest van Syrië. We waren er helemaal aan gewend geraakt. Op de tekening is het kale aankomstlabyrint in Damascus Airport te zien met als enige blikvangers de flikkerende schermen met de aankomst- en vertrektijden en de vreemde loketten van de lokale bureaucratie.

Bij Ibrahim thuis

Op de laatste dag nam Ibrahim ons mee naar zijn huis. Hij had ons al vaak verteld over zijn vrouw en zijn tienerdochter Aisha die het goed op school deed en waarvan hij hoopte dat ze naar de universiteit zou gaan. Ibrahim had ook drie zonen waarvan er één in Jordanië werkt en Amr een nakomertje van pas zes jaar. De meeste vrouwen trouwen bij de familie van de man in, maar Ibrahim was bij de familie van zijn vrouw ingetrouwd. Bovendien behoort de familie van zijn vrouw tot de statenloze Palestijnse vluchtelingen die nog steeds in diverse kampen verspreid over de regio wonen. De kampen zijn inmiddels niet meer van stadse wijken te onderscheiden. Schoonmoeder verklaarde trots dat de hele buurt naar hun familie was vernoemd. Ibrahims schoondochter en kleinzoon waren ook bij ons bezoek aanwezig. Het was een gezellige bedoening waar de vrouwen de boventoon voerden. Schoonmoeder was de spil waarom alles draaide. Ze had humor en inzicht en was goed gebekt. Haar dochter was ook niet voor de poes. Schoondochter met de baby was een schoonheid en hield ervan om Ibrahim met lekkere hapjes en aandacht in de watten te leggen. Aisha toen ze van school kwam was natuurlijk dodelijk verlegen. Het was aandoenlijk om Ibrahim als Pater Familias te zien. Hij was nog steeds de Grote Roerganger maar nu omhuld door het soort bazige liefde dat alleen vrouwen kunnen geven. Vlak nadat wij terug naar Nederland waren gegaan kwam er een negatief reisadvies voor Syrië en werd hij werkeloos.

Terug in de Soek

De reis is bijna ten einde. Nog een paar dagen te gaan en we zitten alweer op het vliegtuig terug naar Nederland. Voor een laatste maal ga ik naar mijn lievelings koffiehuis Beit Jabri. Ondanks de aanhoudende onlusten nu merkbaar door een grotere aanwezigheid van gemotoriseerde agenten en het zo nu en dan aanhouden van onze bus is het in de Soek alsof er niets aan de hand is. De kooplieden spelen zoals gewoonlijk hun spelletje Trik Trak alsof hun leven er van af hangt. Een jonge kelner verzaakt zijn taak om klanten te bedienen en kijkt mee. Zo nu en dan kan hij zich niet bedwingen en strekt zijn hand ongeduldig naar een steen uit. Het lijkt de spelers niet te deren. Zij zijn slechts in elkaar geïnteresseerd. Vier maanden later als ik de tekening klaar maak om op de Blog te zetten lijkt mij dit partijtje Trik Trak wel een metafoor voor de strijd tussen het regiem en de oppositie. De zetten van de spelers volgen een bepaald patroon. Ieder heeft zijn kansen en maakt zijn keuzes. En de opgewonden kelner is als de EU of voor mijn part Saoedie Arabië. Hij heeft een geheel eigen agenda, gunt de partijen nauwelijks tijd en popelt om de stukken op het veld naar zijn eigen hand te zetten.

De redevoering van Bashar Al Assad

Terwijl wij door Syrië trokken onder de veilige hoede van Het Vliegende Nijlpaard werden de onlusten in Da’raa in het uiterste zuiden grimmiger. Ook in de Middellandse Zeesteden Latakia en Banias en in Deir Ez Zor in het uiterste oosten brak de pleuris uit. Toch bleven de onlusten beperkt en zouden verder onopgemerkt zijn gebleven ware het niet dat de veiligheidstroepen van ‘Het Regiem’ uitzinnig geweld gebruikten. De meerderheid van de bevolking bleef vertrouwen in de president Bashar Al Assad houden. Hij zou zijn volk medezeggenschap en vrijheid geven. Hij zou dat doen zodra hij de oude kliek van zijn vader en zijn broer die de veiligheidstroepen leidde en zijn zwager die al het geld van buitenlandse investeerders in zijn zak stak, van zich had afgeschud. Geruchten dat Bashar een redevoering voor de TV zou houden waarin hij niet alleen de staat van beleg zou opheffen, maar ook ingrijpende hervormingen zou afkondigen werden alsmaar groter. Tenslotte gebeurde het. In een lange, lange speech richtte de president zich tot zijn volk met de ene gemeenplaats na de andere zonder enige toezegging te doen. De teleurstelling onder de bevolking was groot. Terwijl iedereen probeerde over te gaan tot de orde van de dag drong het door dat Bashar misschien toch niet de moed en de wil had die men van hem verwachtte.

Ziek in Syrië

De Maristan Nur ad Din is nu een museum, maar was vanaf de 12de tot diep in de 19de eeuw een opleidingsziekenhuis. Iedere binnenplaats in het complex heeft een fontein, omdat het geluid van fris klaterend water het genezingsproces zou helpen. Mijn reisgenoten waren opgewonden over de behandelmethoden en geneesmiddelen van de oude Arabieren zoals verdoving bij operaties en muziek bij gekte. Heden ten dage zijn de behandelingen en onderzoeksmethoden hetzelfde als bij ons. Dat merkte ik aan den lijve toen ik last van mijn kwaal kreeg en op instructie van een in Rusland opgeleide internist een serie testen onderging en uiteindelijk een medicijn voorgeschreven kreeg dat mijn eigen arts instemmend deed knorren. Totale kosten inclusief fooi voor de taxichauffeur Euro 45,-. Lieve Joris in haar boek ‘De poorten van Damascus’ beschrijft een ‘moderne’ psychiatrische inrichting die dicht bij een beruchte gevangenis is gevestigd. Haar grimmige belevenis staat in geen vergelijk tot de klaterende fonteinen en helende muziek van weleer. Op de tekening is het centrale hof van de Maristan en de omliggende aanbouw te zien met de duiventillen in de huismuren.

Amrit

De ruïne van het tempelcomplex van Amrit was voor reisgenoot Willem de plek waar alle indrukken van de reis een basis kregen. Eigenlijk wil hij er zo snel mogelijk terugkomen met zijn botanistentrommeltje om de plek in alle rust te kunnen bestuderen. Amrit ligt bovenop bronnen waarvan het water een paar honderd meter verderop in de Middellandse Zee terecht komt. Het was 5000 jaar geleden een grote Caanaïtische stad. Tempelresten en een fraai vormgegeven waterbassin getuigen ervan. Het is een stil bijna onaangeroerd terrein in een groene kuststrook waar de wilde cyclamen tussen de bouwstenen groeien, allerlei insecten welig tieren, het water helder stroomt en zo nu en dan een familie komt picknicken. De kleinschalige bedoening van mens, flora en fauna lijkt hier sinds het begin der tijden in harmonie te existeren. Amrit schijnt er zomaar onbeheerd bij te liggen, maar een club vrijwilligers uit de buurt heeft zich erover ontfermd. Zij krijgen een steuntje in de rug van de regering en de EU. Die hulp is door de sancties nu opgeschort. Het bezoek was een geschenk aan ons van Ibrahim. Amrit stond niet op het programma, maar hij dacht dat het ons wel zou bevallen.

Adam in Eva in het Paradijs

Ergens tussen Hama en Apamea ligt Taybet Al Emam. Daar werd nog niet zo lang geleden tijdens wegwerkzaamheden een mozaïek gevonden ter grootte van een voetbalveld. Syrië telt bijna evenveel mozaïeken als zuilen. De voorstellingen daarvan lopen uiteen en zijn zeer wisselend van picturale kwaliteit. Niets opzienbarends dus, maar deze mozaïek is van een heel bijzondere schoonheid. Het stelt het Paradijs voor. De dieren, planten en voorwerpen zijn met een hartverwarmende elegantie door de Byzantijnse kunstenaars vormgegeven. Onder leiding van een Italiaanse Franciscaner monnik (hoe kan het ook anders) is het mozaïek opgegraven en gerestaureerd. Er is een moderne loods overheen gebouwd en rondom is een verhoogde ‘catwalk’ aangelegd. Sohaad en Basto, twee jonge archeologen, die bij de opgraving betrokken waren beheren de plek. Sohaad verklaarde de voorstelling terwijl Basto met een hoge druk spuit water op de voorstellingen spoot om ze uit te lichten. Daarna nodigden zij ons uit in hun kantoortje dat tevens Basto’s woning was. We zaten op zijn bed en kantoorstoel en op een komfoortje midden in de kamer werd thee gezet. Ze vertelden ons dat ze, alhoewel ze gelovige Moslims waren (Sohaad droeg de Hajib), ze door het contact met de Franciscaner heel veel van het Christendom waren gaan houden. De monnik was onlangs overleden en hun verdriet was duidelijk voelbaar. Het was zo’n moment dat eigenlijk te groot is om adequaat op te kunnen reageren. Wij lachten wat schaapachtig en bedremmeld slopen we de loods uit. (de tekening is gemaakt met hulp van foto’s van Hesseltje)

'Amina A'

Een week na het aftreden van Mubarrak in Egypte verscheen er een Blog op het internet onder de titel A Gay Girl in Damascus ondertekend door ‘Amina A’. Deze Blog ging in eerste instantie over hoe Moslima’s toch Lesbisch en gelovig konden zijn. Mijn ogen stonden op steeltjes toen ik de Blog voor het eerst las. De Arabische Lente had duidelijk ook de plaatselijke LGBT’s aangestoken. Dat was nog eens revolutie! Gaandeweg werd de Blog steeds politieker en actueler. ‘Amina A’ bleek geïnformeerd, kon goed schrijven en gaf solide achtergrond informatie. In het ‘Lesbische’ deel van de Blog werd weliswaar een heel rooskleurig beeld geschetst, maar goed, van het begin af aan was ervoor gewaarschuwd dat de Blog fictie was met hier en daar wat werkelijkheid. In de loop van april werd de Blog zelfs toonaangevend omdat veel Engelstalige nieuwsbronnen buiten en binnen Syrië onbetrouwbaar bleken en er geen journalisten het land in mochten. Een vriend van mij had contact met ‘Amina A’ en mocht van de Blogger alles uit de Blog halen wat hij kon gebruiken. Het was bijna te goed om waar te zijn. En inderdaad, twijfel over de identiteit van ‘Amina A’ ontstond toen de Blogger die de Syrische en Amerikaanse nationaliteit zei te hebben niet te traceren viel. Op 6 juni ontmaskerden de internet detectives ene Tom MacMannus als ‘Amina A’. Het feit blijft dat veel van de artikelen en opinies op de Blog informatief en interessant waren. Deze tekening is gemaakt in het museumpje van Maarrat An Numan waarover ‘Amina A’ uitgebreid heeft bericht o.a. over de kannibalistische Kruisvaarders die de Moslims rauw lustten.

Ervaringen en geruchten

Alle toeristen ‘doen’ ongeveer dezelfde bezienswaardigheden en de chauffeurs en gidsen komen elkaar dan ook telkens tegen. Op deze tekening zien we onze chauffeur Ibrahim ervaringen uitwisselen met een collega op een terras bij de ruïnes van Sirgilla. Ze hebben reden tot ongerustheid. Het is al een paar weken hommeles in de zuidelijke stad Da’raa. Angst dat de onlusten zich over het land zullen uitbreiden is reëel. De dag ervoor heeft de bevolking van Aleppo president Bashar Al Assad het voordeel van de twijfel gegeven in een enorme uitbarsting van steun. Het begon in de nacht. Ik werd wakker van getoeter op straat. Mijn kamergenote zei onmiddellijk: ‘het is een huwelijk’. Maar het klonk niet feestelijk. Ik sprong uit bed en zag nog net een paar auto’s voorbij snellen waar jonge mannen uithingen die op kwaaie toon leuzen riepen. Echter al snel volgden auto’s met vlaggen en portretten van Bashar en een waar volksfeest barstte los dat de hele nacht duurde. Al Jazeera berichtte de volgende dag dat het regiem de demonstratie had georganiseerd. Dat kon er bij ons niet in omdat het te spontaan was overgekomen. Maar de geruchtenmachine was in gang gezet en zou niet meer stoppen. Berichtgeving die per SMS en mail uit Nederland kwam strookte niet met wat wij beleefden. Het zorgde wel voor twijfel en onrust. Ibrahim wist er ook het fijne niet van of wilde het ons niet zeggen. Zeker was dat hij en zijn collega’s bang waren voor hun werk als er een negatief reisadvies zou worden uitgevaardigd en de toeristenstroom zou opdrogen. Dat gebeurde uiteindelijk ook. Onlangs gaf het regiem de schuld aan de gidsen dat er geen toeristen meer naar Syrië komen: ze zouden te duur zijn geworden.