Het Takkiya complex

Dit staaltje van verrukkelijke Ottomaanse architectuur is ontworpen door architect Mimar Sinan halverwege de 16de eeuw voor een religieuze orde der Sufi’s. Het complex bestaat uit een moskee, een armenhuis met gaarkeuken (zie 8 april), een internaat voor dervishes en een later toegevoegde Madrasa. Sufisme concentreert zich op de verinnerlijkte en mystieke kant van Islam. Het is een manier om in de nabijheid van de goddelijke aanwezigheid te komen. De ‘Zoeker’ hoopt het te bereiken door zang, dans, het opzeggen van de 99 namen van God, ascetisme en het vermijden van alles dat het goddelijke ontkent. De Sufi filosofie is universeel van karakter. In de middeleeuwen heeft het Sufisme grote invloed uitgeoefend op Joodse denkers wat weer resoneerde in het werk van onze eigen filosoof Spinoza. Toen wij voor de poort stonden was het vanwege renovatie gesloten, maar Bertje onze reisleidster van http:// www.hetvliegendenijlpaard.nl wist de religieuze beheerder te overtuigen van onze goede bedoelingen door de volle begroetingsformule in het Arabisch over hem uit te storten. Piepend en krakend ging het ijzeren hek open en wij betraden het bijzonder fraai vormgegeven hof. Ondanks dat de gebouwen in slechte staat zijn inspireert de serene architectuur nog steeds tot een metafysische verwondering.

Ottomaanse Architectuur

In Aleppo en Damascus waant de toerist zich in een ware supermarkt van bouwstijlen. De hele geschiedenis van de architectuur in dat deel van de wereld staat hutje-mutje dicht tegen elkaar en boven op elkaar. Door deze mogelijkheid tot vergelijk springen er ineens stijlen uit die je bijzonder aanspreken. Zo maakte op mij de Ottomaanse architectuur een diepe indruk. Wat het nooit eerder had gedaan. Het is de architectuur van de uit Turkije afkomstige Ottomaanse overheersers die het Midden Oosten regeerden in de tijd dat het Habsburgse Rijk grote delen van Europa in zijn macht had. Beide rijken gingen tegelijk ten onder. De echo’s van die ondergang klinken nu nog door in de wereld. De Ottomaanse architectuur was de synthese van alle voorgaande bouwkundige tradities en de technische en spirituele vernieuwing ervan. De koepel is en blijft het essentiële kenmerk ook als in de loop van de eeuwen de stijl verandert. Tijdens mijn verblijf in Syrië werd ik verliefd op de solide en tegelijk frivole gebouwen of het nu moskeeën, koopmanshuizen, paleizen of karavansera’s waren. Deze tekening heb ik gemaakt op de binnenplaats van het 18de eeuwse paleisje van de Azem familie in Hama waar de kogelgaten nog in de muren zitten van de opstand van 1982.

Nieuwbouw

Één van de eerste dingen die in Syrië opvallen is Nieuwbouw. Overal wordt Nieuwbouw gepleegd. Niet de naar de hemel reikende erecties van ‘Corporate Pride’ zoals overal elders in de wereld, maar uitbundig gedecoreerde familie residenties. Ook wat dat betreft gaat Syrië haar eigen gangetje. Er is hier en daar wel iets hogers in Damascus en Aleppo en er zijn plannen om echte wolkenkrabbers te doen verrijzen, maar voorlopig is de meeste Nieuwbouw vertrouwenswekkend kubusvormig en dicht tegen de grond. Wel wordt er met de bouw van ieder huis rekening gehouden met uitbreiding. Meestal staan de betonnen zuilen al klaar op het dak ter voorbereiding van nog een verdieping of die er komt of niet. Maar de maatvoering blijft kleinschalig en privé. Boven Ma’loula ligt het stokoude klooster van de heilige Joris. Daar klinkt het ‘Onze Vader’ in het Aramees de taal die volgens de overlevering door Jezus zou zijn gesproken. Dat neemt niet weg dat recht tegenover de ingang tot het antieke monument gloednieuwe villa’s in aanbouw zijn, want iedere bevolkingsgroep wil dicht bij de bron van hun cultuur verblijven.

Oud en nieuw

In het Christelijke bergstadje Ma’loula trof ik deze oude Sovjet tractor neus aan neus met een glimmend nieuwe middenklasser uit Korea. Sinds de onafhankelijkheid heeft Syrië een opvallende politieke koers gevaren met telkens andere regionale en internationale partners. Het heeft ooit samen met Egypte een Verenigde Arabische Republiek gevormd. Het schurkte een beetje tegen Sovjet Rusland aan. Tijdens de 1ste Golfoorlog stond het aan de kant van Amerika, maar toen de 2de Golfoorlog uitbrak behoorde het met Iran volgens Bush tot de ‘Axis of Evil’. Tegenwoordig is het ‘Beste Vrienden’ met de snel opkomende regionale macht Turkije waar Syrië historische banden mee heeft. Echter door al dat gefriemel is Syrië verfrissend vrij gebleven van de graaiende vormen van markt kapitalisme dat de regio zó heeft verarmd dat de revolutie wel moest uitbreken (de onvrede in Syrië gaat over het gebrek aan politieke vrijheid en medezeggenschap zie: http://www.syriacomment.com ). Toen ik deze tekening zat te maken kreeg ik grijnzend bijval van een Syriër die over mijn schouder meekeek.

Het rokertje

Mijn favoriete plek in Damascus was Beit Jabri een populair koffiehuis gevestigd in de binnenplaats van een eeuwenoud familiehuis in de binnenstad. Hier zat ik graag de cliëntèle te tekenen. Hoofdingrediënten van een geslaagde middag zijn voor deze dame: Turkse koffie, ‘Limoun Bi Na’na’ en de waterpijp. Haar vriendin is direct na de lunch vertrokken, maar zij blijft nog wat langer genieten van de geur van de kruidige tabak en haar eigen herinneringen. Daar heeft ze geen gezelschap bij nodig.

De wasdag van Onze Lieve Vrouwe van Saidnaya

Het is bijna niet te geloven maar volgens Wikipedia is Sainaya het meest bezochte Christelijke pelgrimoord op Jerusalem na. Het stikt er in ieder geval van de kloosters. Dat komt omdat de Byzantijnse Keizer Justitianus hier maar liefst tweemaal Maria heeft gezien. Dat was in 547 AD waarna hij op de plek meteen een klooster liet bouwen. Het klooster van Onze Lieve Vrouwe van Saidnaya heeft binnen haar muren ook een icoon dat geschilderd schijnt te zijn door Lucas de Evangelist. Hij kon weliswaar niet schilderen, maar God stuurde zijn hand. De olie die uit de tieten van de Heilige Maagd komt heeft de kracht om Saidnaya tegen alle vormen van onheil te beschermen. Vreemde en niet zo vreemde veroveraars hebben Syrië door de tijd heen platgelegd, maar ze zijn van Saidnaya afgebleven. Toen ik het klooster bezocht was net de was gedaan. Mij viel op dat zelfs hier in deze vrome omgeving ‘leggings’ erg populair zijn en terwijl ik ze braaf zat te tekenen hing een non een kooitje met kanariepietje aan de muur om mij gezelschap te houden.

Bedoeïen

Bedoeïen, de nomaden van het Arabische schiereiland, trekken allang niet meer op de ouderwetse manier rond op zoek naar water voor hun kamelen. Vanaf de vijftiger en zestiger jaren zijn ze onder druk van maatschappelijke en politieke omstandigheden min of meer sedentair geworden. In Syrië eindigde hun traditionele bestaan vanwege de grote droogte van 1958 en 1961. De bedoeïen proberen nu als boer in hun levensonderhoud te voorzien of zijn naar de steden getrokken. Er zijn er ook die veehouders zijn. Zij trekken naar gelang het seizoen in een bepaald gebied rond met kuddes schapen en geiten. In de Bedoeïen dorpen staan langs de weg de tenten keurig ingepakt, al of niet op trailers, klaar voor de volgende trek. En dan is er ook nog de politiek. Engeland en Frankrijk hebben na de ondergang van het Ottomaanse Rijk het Midden Oosten opgedeeld in machtzones en daaruit zijn weer staten ontstaan. Deze bedoeïen vrouw, die mij achterdochtig maar geïnteresseerd in de gaten houdt, moet het daar mee doen. Haar ‘Familie’ is verspreid over het Arabisch Schiereiland. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn, ware het niet dat tegenwoordig ook nomaden een paspoort moeten hebben. Wat dat betreft heb ik als ‘erkend’ toerist het makkelijker. Intussen wordt de situatie er niet beter op in Syrië. Er wordt van alles geventileerd op het internet en de TV, maar wat er werkelijk aan de hand is blijft onduidelijk.

Christenen

Syrië heeft geen staatsreligie. Behalve dat de President een Moslim moet zijn en Sunni Moslims de grote meerderheid vormen, zijn de Christenen met 10% van de bevolking overal goed vertegenwoordigd. Dat wil niet zeggen dat de Christenen ook één groep zijn. Er zijn heel veel verschillende Christelijke denominaties waaronder: Grieks Orthodox, Syrisch Orthodox, Grieks Katholiek, Assyrisch, Maronitisch, Armenisch Apostolisch en vele andere. Deze kerktoren maakt deel uit van het Grieks Orthodoxe nonnenklooster van Saidnaya dat hoog boven de vruchtbare vlakte van Damascus ligt. Paulus, de vormgever van het Christendom als godsdienst, werd gedoopt in Damascus waar dus al volgelingen van Jezus woonden. Bijbelse geschiedenis is ook te vinden in Saidnaya waar volgens de Shiïtische overlevering ooit Cain, de landbouwer, uit jaloezie zijn broer Abel, de nomade, heeft vermoord omdat God Abels offer wel accepteerde. Cain wordt daarom ook wel gezien als de oorspronkelijke Satan. Wat te denken geeft omdat uiteindelijk het grootste deel van de wereldbevolking sedentair is en hoe zit het dan met al die vegetariërs? Zijn zij ‘van God los’? Of komt het omdat Genesis is opgetekend door nomaden die op deze manier wraak namen op de boeren die hun kuddes weerden?

Zuilzitten

Rond het begin van onze jaartelling was Syrië een Romeinse provincie. Het lag in de rafelrand van het Romeinse Rijk. Daardoor liep het misschien wel achter wat betreft de nieuwste mode in hebbedingetjes, maar was daarentegen trendsetter in alternatieve bewegingen. Het Christendom was er bijvoorbeeld al een hippe ‘lifestyle’ toen in Rome Christenen nog dierenvoer waren. Één Syrische Christen uit de Oudheid die reeds tijdens zijn leven bekendheid kreeg door zijn ascetische heiligheid was Simeon. Op een gegeven moment werd hij de toeristen die hem bezochten zo zat dat hij besloot om bovenop een zuil te gaan zitten. Hij bracht er de rest van zijn leven door onder het motto: als het wereldse gedruis niet horizontaal verlaten kan worden dan maar vertikaal. San Simeon maakte zo de nieuwe godsdienst onsterfelijk populair. De restanten van de vier basilieken die rond de zuil werden gebouwd zijn nog steeds een populaire plek voor Syriërs van alle gezindten om de vrije vrijdag door te brengen. Men laat zich er graag vereeuwigen ‘en famille’. In de achtergrond liggen de met sneeuw bedekte bergen van Turkije. Dit deel van Syrië vormde met de streek net over de Turkse grens één provincie tot de Fransen zich ermee gingen bemoeien.

Zuilen

Sinds de ontzuiling van Nederland is er geen land ter wereld dat zo verzuild is als Syrië. Misschien is het zelfs het land met de meeste zuilen. Sinds mensenheugenis is in Syrië de basis van ieder gebouw de zuil. In de loop van de tijd werden voor het gemak vaak oude zuilen hergebruikt: duurzaam bouwen noemen ze dat nu. Het is daarom niet vreemd dat Syrië de bakermat was van het ‘zuilzitten’. Een trend die in de vroege 5de eeuw gestart is door San Simeon. Voor de tekenaar is niets zo saai en tijdrovend als het tekenen van een rij identieke zuilen, maar in Syrië is er bijna geen ontkomen aan. Dus ontwikkelde ik al vroeg tijdens mijn reis een ernstige zuilfobie. Als het maar even kon probeerde ik zuilen te mijden wat vooral in Palmyra erg moeilijk was. Maar daar leerde ik wel dat zelfs in moderne bouwtechnieken de zuil nog steeds overheerst. Er is eigenlijk niets veranderd. Alleen zijn de zuilen nu niet meer van stukken gebeiteld steen maar van gewapend beton.

Dromen

Op de flanken van Jebel Qasyun heb je een prachtig uitzicht over de magische stad Damascus. Het is daarom een populaire bestemming voor iedereen. Maar vooral voor verliefde paartjes. ‘Zou het niet geweldig zijn om hier te wonen?’ zullen geliefden zich afvragen. Zoals de president die in het rechthoekige gebouw op de heuvel er tegenover resideert. Nog niet zolang geleden hebben Damascenen het geprobeerd, maar hun illegale bouwwerken zijn gesloopt. Ik realiseerde me pas later dat de rotsooi en de puinhopen die ik zat te tekenen moderne ruïnes waren. Desalniettemin zijn er alweer een hele reeks kleine uitspanningen al of niet legaal, op restanten verrezen. Want het blijft de ideale plek om te dromen van een schone toekomst. Zie ook http://www.pvhfilm.nl/shout

modeverschijnselen

Het eerste dat opviel toen we Damascus binnenreden was dat vrouwen actief deelnemen aan het straatleven: in groepjes, met z’n tweeën maar ook alleen. Dat in tegenstelling tot de rest van het Midden Oosten waar het straatbeeld overheerst wordt door mannen. In Syrië eigenen vrouwen zich de openbare ruimte toe of ze streng gelovig zijn en een niqab dragen of helemaal in de vrij gaan. Je ziet alle vormen van Islamitische hoofdbedekking, maar het meest komt toch wel de hoofddoek voor die in de vorm van een ijscohoorn uitloopt alsof er hoog opgetast haar onder schuil gaat. Zwart is de modekleur en wordt opgesmukt met witte fonkelende elementen van glas of metaal. Verder zit de kleding ook als het een lange kuise jas is vooral strak om het lijf en is daardoor niets verhullend. Tenminste zo lijkt het. Maar wat blijkt: de hoofddoek dankt zijn volume aan haarstukken en onder de burka kan gewaagde lingerie schuilgaan. Syrië is beroemd om pikante lingerie. Het zal de bedoeling zijn dat het in de intimiteit van de echtelijke slaapkamer onthuld wordt, maar het staat voor iedereen te zien in de etalages van de soek uitgestald. Meer weten over de geheimen van de Syrische vrouw? Lees: ‘The secret life of Syrian lingerie: intimacy and design’ van Malu Halasa en Rana Salam

Ibrahim

Wij hebben erg geboft met Ibrahim onze chauffeur. Niet alleen is hij een uitstekend chauffeur en een bron van verrassende informatie ook kwam geen enkele vraag ongelegen. Zelfs niet toen ik hem naar de poster vroeg van de stamboom der Profeten uit de Thora, Bijbel en Koran die we in de Al Firdaws Madrasa hadden gezien. Die poster moest toch ergens te krijgen zijn? Waarom zijn er niet bij iedere moskee winkeltjes waar religieuze boeken en posters te koop zijn zoals in Iran en Afghanistan? Hij nam mij mee op zoektocht door iedere soek van Aleppo tot we tenslotte in een klein zijstraatje een kantoorboekwinkel vonden waar ook religieuze teksten te koop aangeboden werden. Maar geen posters! Ibrahim vertrok geen spier toen ik opgewonden mijn ongenoegen kenbaar maakte tegen de eerbiedwaardig bebaarde winkelier. Ibrahim kon die avond terugkomen en misschien had hij de poster. Want natuurlijk wist de winkelier precies wat ik bedoelde. Inderdaad de volgende ochtend overhandigde Ibrahim trots een rol met voor ieder van ons een exemplaar om mee naar huis te nemen en nooit meer te vergeten wat ons bindt.
http:// www.hetvliegendenijlpaard.nl

In een religieuze school

De poort van de Al Firdaws Madrasa in Aleppo was nog dicht toen wij er aankwamen. Dat gaf mij de gelegenheid om de typische ingang te tekenen van deze religieuze school die reeds in 1236 gebouwd is door een voorname dame. Intussen werd de Imam uit bed getrommeld. Hij arriveerde spoedig om ons in goede sier binnen te laten. In het binnenhof met de overdekte galerij kregen we ieder een snoepje van hem. Aan Will die zomers gekleed was, gaf hij één van zijn traditionele bruine wollen jassen. De ontspannen vriendelijkheid van onze ontvangst zette de toon. Het was aangenaam toeven in de Madrasa. En dat niet alleen: we leerden er ook nog wat. In de studieruimte hing als enige muurdecoratie een grote felgekleurde poster. Het verbeelde de stamboom der Profeten zoals benoemd in de Koran, het boek van Goddelijke aanwijzingen en richtlijnen van de Mohammedanen. In één oogopslag was daarop te zien wat de Joodse, Christelijke en Mohammedaanse godsdiensten bindt: het zijn allen loten aan dezelfde stam. Omdat wij uit een cultuur komen waar het accent juist ligt op de verschillen waren wij blij verrast te leren dat wij nagenoeg de hele Bijbelse geschiedenis delen.